Zamanın Çarklarını Döndüren, Zamanın Ötesinde Bir Dâhi: Robotik ve Otomasyonun Kurucusu El-Cezerî

İslam dünyasında 12. yüzyılın sonraları 13. yüzyılın başlarında bir dâhinin sesi, ışığı, kalemi, hayal gücü yankılandı. Zamanın ötesinden yükselen o sesin adı El-Cezerî...

İslam dünyasındaki bilim insanlarımızın insanlığa sunduğu hizmetlerin hak ettiği değeri görememiş olması çok üzücü.

Bilimin, sanatın, edebiyatın sürekli "Yunan- Roma- Avrupa Rönesans'ı" ekseninde dönmesi ilginç geliyor bana. Oysaki hakikatler öyle değil.

Leonardo Da Vinci'nin icatları yüzyıllardır konuşuluyor. Peki, ondan 300 yıl önce yaşamış ve robotik makineler yapan bir mühendisin adı neden yeterince anılmıyor.

Geçmişe kıyasla ismini daha çok biliyoruz. Ancak El-Cezerî eğer Batı'da doğmuş olsaydı dünyada ismini duymayan, icatlarını kullanmayan kalmamıştı.

Tarihimizin en önemli dâhilerinden olan El-Cezerî; hayal gücününün sınırlarını zorlayan makineleri ,mühendisliği, düş gücü ile bizim tarihi mirasımızdır.

Bildiğimiz ve kullandığımız gibi hepimiz teknoloji çağında yaşıyoruz. Robotlardan, yapay zekâdan, otomatik sistemlerden bahsediyoruz ama belki de her şeyin temeli çok daha eskiye, 13. yüzyıla dayanıyor.

Diyarbakır ili semalarından yükselen o sesin adı Cezerî. Artuklu Beyliği topraklarında yaşamış çağları aşan dâhimiz El-Cezerî'nin doğum yeri hakkında net bir bilgi yoktur. Ancak araştırmalar Cezerî'nin Cizre (günümüzde Şırnak'a bağlı) kökenli olduğunu gösteriyor.

Artuklu Beyliği'nin başkenti bir dönem Diyarbakır'dı. Ve Cizre Artuklu Beyliği'nin egemenliği altındaki önemli bir bilim ve kültür merkeziydi. El-Cezerî de bu bölgede yetişmiş ve uzun süre Artuklu Sarayı'nda baş mühendislik yapmıştır. Diyarbakır ile oldukça güçlü bir bağı vardır.

El-Cezerî'nin insanlık tarihine bıraktığı eserlerler; eser diyorum çünkü fikir babasıdır kendisi.

Diyarbakır Ulu Camiî'de El-Cezerî'den izler vardır.

*Otomatik Çalışan Su Saatleri-Zamanı Ölçen Mühendis

*Otomatik Su Sunan Mekanizmalar

*Mekanik Müzisyenler-İlk Programlanabilir Robotlar

*Şifreli Kilitler ve Kendi Kendine Açılan Kapılar-Orta Çağ'ın Güvenlik Sistemleri

*Su Pompaları ve Tarımsal Makineler-Suyu Yönlendiren Dehâ

Son yıllarda İslam dünyasındaki bilim insanlarının katkılarına dair farkındalık artıyor. Türkiye ve bazı İslam ülkelerinde El-Cezerî'nin önemi vurgulanmaya başlandı. Ancak hâlâ Batı'da bilim tarihi yazımı El-Cezerî gibi isimleri ön plana çıkarmıyor.

El-Cezerî'nin kitapları erken dönemde Latince'ye çevrilmiş ve Avrupa'da popülerleşseydi, bugün belki de "ROBOTİK ve OTOMASYONUN" kurucusu olarak anılırdı.

Maalesef çizimleri ve makineleri Batı dünyasında geç tanındı. Avrupa'daki mühendislik çalışmaları ise daha çok Leonardo Da Vinci ve mekanik saat ustaları üzerinden anlatıldı.

Teknoloji çağında yaşadığımız bu yüzyılda robotlardan, yapay zekâdan, otomatik sistemlerden bahsediyoruz. El-Cezerî'yi anmak, unutmamak, unutturmamak hepimizin bir yerde asli görevi diye düşünüyorum. Zamanın çarkları döndü, ama El-Cezerî'nin fikirleri hâlâ yaşıyor.

Bazen en büyük ilerlemeler geçmişin birikiminden feyz alarak olur.

Benim kadrajimdan Diyarbakır Ulu Camiî ve El-Cezerî'nin eseri...

Keyifli okumalar diliyorum.