Çölyak hastalığı nedir? Belirtileri nelerdir?

Çölyak hastalığı, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten proteinine karşı vücudun verdiği alerjik tepkiyle ortaya çıkan bir hastalık olarak biliniyor.

Son yıllarda adını sıkça duyduğumuz ve glutensiz beslenme ile yan yana anılan çölyak hastalığı tedavi edilmediği takdirde kanser gibi ciddi tablolara neden olabiliyor.

ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR?

Çölyak hastalığı buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten adlı proteine karşı vücudun verdiği alerjik tepki ile ince bağırsak başlangıç bölgesinin anatomik yapısının değişmesine neden olan emilim bozukluğudur. Çölyak aynı zamanda bir ince bağırsak hastalığıdır.

ÇÖLYAK HASTALIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?

Çölyak hastalığı, hastaların tümünde aynı belirtileri göstermez. Bazı hastalarda belirtiler çocuk, yaşta bazıları ise yetişkin yaşta görülür. Uzun süre anne sütü alan çocuklarda çölyak hastalığının belirtilerinin daha geç ortaya çıktığı yapılan çalışmalarla desteklenmektedir. Gluten içerikli besinlerin tüketilmeye başlandığı yaş ile alınan glutenin miktarı da oldukça önemlidir. Hastalığın belirti ve bulguları, ortaya çıkış zamanı kişiden kişiye oldukça değişkenlik gösterir.

Çölyak Hastalığının Yetişkinler Üzerindeki Belirtileri

Yetişkinlerde sindirim ile ilgili belirtilerin ortaya çıkma olasılığı daha düşüktür. Yetişkin hastaların ortalama üçte biri ishal sorunu yaşamaktadır ve belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

Açıklanamayan demir eksikliği anemisi
Yorgunluk
Kemik veya eklem ağrısı
Artrit
Osteoporoz veya osteopeni (kemik kaybı)
Karaciğer ve safra yolları hastalıkları
Depresyon veya anksiyete
Periferik nöropati (ellerde ve ayaklarda karıncalanma, uyuşma veya ağrı) veya migren
Kadınlarda adet düzensizliği, kısırlık veya tekrarlayan düşük
Ağız içinde yaralar
Ciltte kaşıntılı deri döküntüsü
Çölyak Hastalığının Çocuklar Üzerindeki Belirtileri
Genellikle 1 yaşından sonra gluten içeren besinlerin tüketilmeye başlanması ile birlikte ilk belirtiler ortaya çıkıyor.

Bulantı, kusma
Kronik ishal, kabızlık
Halsizlik
Kilo kaybı
Yorgunluk
Sinirlilik ve davranış bozuklukları
Büyümede gecikme
Boyda yaşa göre kısalık
Öne doğru çıkıntılı karın
Sertleşmiş kaslar
Miktar olarak fazla, sık ve kötü kokan dışkı (gaita) görülür
İleri dönemde ise;

Ödem,
Çocukta mutsuz görünüm,
Ağlamaya eğilim,
Dikkat eksikliği,
Hiperaktivite,
Kemik ağrıları,
Kan kalsiyum düzeyinde azalma,
Deri üzerinde hafif sıyrıklarla oluşan kanamalar
Yağda eriyen vitaminlerin (A,D,E,K) eksikliğine bağlı bulgular ile devam etmektedir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDEN OLUR?

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Hasta insanların 1. derece yakınlarının çölyak hastalığına yakalanma olasılığı %10 civarındadır. Tanı ve tedavi geciktikçe yetersiz beslenme ve diğer komplikasyonların gelişme riski de artacaktır. Bazen bir ameliyat, hamilelik, doğum, viral enfeksiyon, şiddetli duygusal stres gibi nedenlerle de çölyak hastalığı ortaya çıkabilir ya da tetiklenebilir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?

Çölyak hastalığı, farklı belirtilerle ve çeşitleriyle ortaya çıkabiliyor. Bazı kişilerde belirtiler daha net olurken bazılarında ise hafif bir şekilde seyrediyor. Bu sebeple çölyak hastalığı, tipik (klasik), potansiyel ve sessiz olarak çeşitleniyor.

Tipik (klasik) çölyak

Klasik olarak da adlandırılan tipik çölyak hastalığı, gluten tüketimi sonrasında ortaya çıkan ve en sık görülen çeşidi olarak bilinir. Kusma, ishal, iştahsızlık, halsizlik, eklem ağrıları ve kaşıntı gibi belirtileri bulunan klasik çölyak hastalığı, 6-24 aylık bebeklerde görülmektedir.

Potansiyel Çölyak Hastalığı

Belirtilerini taşımasa bile testler sonucunda çölyak hastası çıkan ve ailesinde çölyak hastası bulunan kişiler, potansiyel çölyak hastasıdır. Bu çölyak çeşidine sahip kişilerin belli aralıklarla uzman doktora görünerek takibini yapması gerekir.

Non-çölyak Gluten Hassasiyeti

Çölyak hastalığına benzer belirtiler gösterse bile kanında çölyak hastalığına ilişkin antikor bulunmayan kişilerde non-çölyak gluten hassasiyeti görüşebilir. Bu kişilerin çölyak hastalığında olduğu gibi glutensiz beslenmesi gerekmektedir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI TANISI NASIL KONULUR?

Hastaların öncelikle gastroenteroloji veya endokrinoloji bölümlerine başvurmaları gerekir. Çölyak hastalığı teşhisini koymak için hekim tarafından kanda glutene karşı antikor seviyesini ölçen testler (antigliadin antikorları, endomisyum antikorları transglutaminaz antikorları) istenmektedir. Eğer bu antikorlardan en az birisi pozitif olursa ince bağırsaktan biyopsi alınması gerekebilir.

ÇÖLYAK HASTALIĞININ TEDAVİSİ VAR MI?

Çölyak hastalığının tedavisi, kişinin hayatı boyunca buğday, arpa, çavdar yulaf gibi gluten içeren gıdalardan uzak bir beslenme alışkanlığı elde etmesidir. Az miktarda glutenin bile zarar verebileceğini göz önünde bulundurmak çok önemlidir. Çeşitli ürünler içerisinde glutene rastlamak mümkün olduğu için marketteki gıdaların içeriklerine dikkatlice bakılmalıdır. Tek etkin tedavi yöntemi olduğundan glutensiz diyet yaşam boyu sürdürülmelidir. Diyete başlanılmasıyla birlikte 24 saat içerisinde klinik bulgular düzelir, iştah açılır, birkaç ayda kilo alımı sağlanır, 3-14 gün içinde bağırsak mukozasındaki hasarın ilerlemesi önlenir ve çocuklarda 3-6 ay, yetişkinlerde 1-2 yıl sürede tamamen iyileşmesi ve besinlerin emiliminin başlaması gerçekleşir. Ayrıca enerjiyi artırmak için bebeklerde mamalara, çocuk ve yetişkinlerde yemeklere orta zincirli yağ asitleri eklenebilir.

Gluten içeren besinler nelerdir?

Hamur ürünlerinde; ekmek, simit, lavaş ve pide gibi,
Kek ve pasta ürünlerinde,
Malt içeren yiyecek ve içeceklerde,
İşlenmiş et, cips ve patates kızartmasında,
Kuruyemişlerde,
Bulgur, kuskus ve makarnalarda,
Salata soslarında gluten bulunur.
Gluten içermeyen besinler nelerdir?
Tüm sebzeler,
Tüm meyveler,
Tüm bakliyatlar,
Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,
Yumurta,
Bal, reçel,
Zeytin, et, balık, tavuk, (bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır)
Una batırılmamış konserve çeşitleri,
Mısır, pirinç, patates gibi besinler ile birlikte unları,
Kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu,
Evde çekilmiş güvenli baharatlar.
Çölyak hastalarının tüketmemesi gereken besinler nelerdir?
Buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi hububat ve işlenmiş bazı ürünler,
Galeta unu ile kızartılmış tavuk, balık gibi et ürünleri,
Malt kullanılan içecekler,
Gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler
Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların gluten içerenleri,
Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.

GLUTEN İÇEREN BESİN TÜKETENLERDE NE GİBİ SEMPTOMLAR GÖRÜLÜR?

Glutenin vücutta sindirilememesi durumunda çölyak hastalığı ortaya çıkar. Glutene karşı duyarlı olan çölyak hastaları, bu besinleri tükettiğinde karın ağrısı, ishal, kusma, kabızlık, yorgunluk ve cilt yaraları gibi semptomlarla karşılaşabilirler. Bu kişilerin gluten diyeti uygulamaları gerekmektedir.

GLUTEN DİYETLERİNDE EK OLARAK NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Doğal gıdalara önem verilmelidir. (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates)
Dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalıdır.
Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmelidir.
Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalıdır.
İlaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalıdır
Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmelidir.

ÇÖLYAK HASTALIĞININ OLUŞTURABİLECEĞİ HASTALIKLAR NELERDİR?

Çölyak hastalarının hayat boyu gluten içeren gıdalar tüketmesi yasaktır. Hastalar, gluten içermeyen gıdalardan oluşan bir beslenme programına uymak durumundadırlar. Gluten içeren gıdalar tüketen çölyak hastalarının, bağırsak mukozası tahrip olur ve uzun vadede bağırsakları geri dönüşü olmayacak şekilde zarar görür.