ZEYD b. SÂBİT

Ebû Hârice (Ebû Saîd) Zeyd b. Sâbit b. Dahhâk el-Hazrecî en-Neccârî, 611’de Medine’de doğup 665 yılında da vefat etmiştir.  Hazrec kabilesinin Neccâroğulları kolundandır.  Babasının adı Sâbit, annesi ise Nevvâr bint Mâlik’tir.  Çocukluğunda çok akıllı ve hâfızası güçlüydü. Hz. Peygamber Medine’ye gelmeden önce on yedi sûreyi ezberlemişti. Hicretten hemen sonra akrabaları tarafından Resûl-i Ekrem’e tanıtıldı, ezberlediği sûreleri ona okudu ve onun takdirini kazandı.  Resûlullah, yahudilerle yaptığı görüşmeler ve yazışmalar sırasında kendisine yardımcı olması için Zeyd’in İbrânîce (veya Süryânîce) yazmayı öğrenmesini istedi; o da kısa sürede bu yazıyı öğrendi. Bedir Gazvesi’nde esir düşen müşriklerin okuryazarlarından okuma yazma öğrenenler arasında Zeyd de vardı.  Zeyd b. Sâbit’in ayrıca Farsça, Rumca, Kıptîce ve Habeşçe bildiği, Farsça’yı kisrânın elçisinden, Rumca’yı Resûlullah’ın hâcibinden, Habeşçe’yi ve Kıptîce’yi de yine Resûlullah’ın hizmetçilerinden öğrendiği rivayet edilmektedir  Yaşı küçük olduğundan Uhud Gazvesi’ne katılmasına izin verilmedi ve şehirde kalanları korumakla görevlendirildi. Hendek Gazvesi’nde hendek kazılırken çıkan toprağı taşımaya yardım etti. Resûl-i Ekrem onun bu gayretini görünce, “Ne kadar iyi bir çocuk!” diye takdirlerini bildirdi. Hayber’in fethi sırasında kendisine Müslümanların sayısını tespit etme görevi verildi.  Vahiy inmeye başladığında Hz. Peygamber’in kendilerine haber gönderdiği kâtipler arasında Zeyd de vardı. Aynı zamanda Resûl-i Ekrem zamanında Kur’ân-ı Kerîm’in tamamını ezberleyen Ensar’a mensup dört kişiden biriydi.  Hz. Ebû Bekir döneminde de kâtiplik yapan Zeyd’in bu dönemde üstlendiği ilk önemli görev Kur’ân-ı Kerîm’in kitap haline getirilmesidir.  Ebû Bekir’in emriyle Zeyd b. Sâbit’in başkanlığında kurulan heyet Kur’an âyetlerinin yazılı olduğu sayfaları bir araya getirip Kur’an’ı cemetmekle görevlendirildi.  Yermük Savaşı günü Zeyd’e ganimetleri taksim etme görevi verildi.  Hz. Ömer, Zeyd’i kendisine danışman tayin etti. Hem bazı nasların anlaşılması ve uygulanmasında hem de hakkında nas olmayan yeni meselelerin çözümünde ona danışırdı.  Yine Ömer döneminde Medine’de davalara Zeyd bakar, halife şehirde bulunmadığı zaman ona vekâlet ederdi.  Hz. Osman döneminde halifeye vekâletin yanı sıra beytülmâle bakmakla görevlendirildi. Aynı dönemde, Ebû Bekir zamanında cemedilen mushafı çeşitli şehirlere gönderilmek üzere istinsah eden heyetin başkanlığını yaptı.  Hz. Osman’ın evi kuşatıldığında halifenin evine girdi, dışarıdaki muhasaracıları teskin etmeye çalıştı ve Ensar’dan bazılarını muhasaradan vazgeçirdi.  Zeyd’in vefat tarihi ile ilgili farklı rivayetler vardır. Bunların içinde en çok 45/665 yılıyla ilgili rivayet tercih edilmektedir.  Cenaze namazını Hicaz Valisi Mervân b. Hakem kıldırmış, Medine’de birçok kişi onun için üç gün yas tutmuştur.  İslâm tarihi boyunca Zeyd b. Sâbit’in adı Hz. Ömer, Ali, İbn Mes‘ûd, Übey b. Kâ‘b ve Ebû Mûsâ el-Eş‘arî’yle birlikte ilim ve fetva ehli olan sahâbîler arasında zikredilmiştir.  Zeyd fıkhî konularda vuku bulmuş olaylar üzerine görüş bildirir, kendisine sorulan bir olayın vuku bulup bulmadığını sorar, gerçekleşmeyen olaylar hakkında cevap vermezdi.  Zeyd b. Sâbit, hadisleri anlama ve sünnetleri tespit etme hususunda uzman bir sahâbîydi.  Yanlış anlatılan hadis ve uygulamaları fark ettiğinde hemen düzeltirdi.  Zeyd b. Sâbit ayrıca geniş ferâiz (miras taksimatı) bilgisine sahipti. Bu husus onu bi‘set döneminde ön plana çıkaran önemli özelliklerdir. Biz Müslümanların, Zeyd b. Sâbit’ten (Radiyallahü anh) örnek alacağı vasıflar aşağıda maddeler halinde zikredilmiştir.  Allah vergisi kabiliyetleri, faydalı işlerde kullanma.  Dünyayı daha iyi tanıma adına yabancı dil öğrenme.  Küçük yaşlarda sorumluluk alma isteği (özgüven).  Zor zamanlarda insiyatif alabilme.  Halifelerin, istişarelerde fikrine müracaat etmesi.  Dini ve mâlî konularda muteber bir kişilik.  Ele geçen fırsatları iyi değerlendirme.