İnsanoğlu ikaz şırıngasına muhtaçtır; herhangi bir spor karşılaşması, bir konuşma canlı olarak izlenir veya nişan-düğün merasimleri gerçekleştikten sonra, görüntülerin özeti ya da tamamını izleyerek bazı değerlendirmeler ve eleştiriler yapılıyorsa, aynı şekilde her birimiz; yastığa başımızı koyup nefsimizle baş başa kaldığımızda günün muhasebesini yaparız. Aşağıda sayılan maddeler, akl-ı selim her bir Müslüman tarafından, gün sonunda, yatarken tefekküre daldığında tasdikleyeceği ve boynunu bükeceği cinstendir:

• Günahını dillendirme: Toplumsal çözülmenin başlıca sebeplerinden birinin de günahların, alenen işlenmesi ve ifşa edilerek kötülüğün yayılmasına teşne olduğunu unutma. (İşlediğin günahı yayarak ortaya çıkan kötü tablo karşısında sorumlu olma.)
• Hislerinle hareket etme: Hiçbir zaman fevri davranma, her hadiseyi akıl- mantık ve ilahi vahyin çerçevesinde halletmeye bak.
• Öfkene hâkim ol: Öfke şeytandandır, sahibine zarar verir. Öfkesini yenerek pehlivanlık yapanlara cennet vaat edilmektedir.
• Az konuş, çok gözlem ve çıkarım yap: Boş bulunarak eşine dostuna söylediğin her bir söz, daha sonra senin aleyhine ve çarpıtılmış şekilde dönebilir.
• Güçsüz bile olsan haklı davandan vaz geçme: Haksız ve zayıf bile olsa hak ve adaletin yanında yer almak imanın gereğidir. Yalnız hak arama mücadelesinde usulüne göre hareket et.
• İşlerini Allah’a gördür: Dünya telaşesine kapılarak kendini heder etme. Her daim Allah’a itimat et. Her şeyin O’nun dilemesiyle olduğunu unutma. Kalbini/gönlünü temiz tut, işlerini O’na havale et.
• Sabır ve tevekkülü azık eyle: Çay, bekleyince nasıl dem (renk) ve tat alıyorsa, sabır da mümini kemale erdirir, imanını artırır.
• Kibirli insanlara fazla yaklaşma; tıpkı kör noktası olan tırlar gibidir, yaklaştığında seni göremez, ezer geçer.
• Bulunduğun yerde İslâm’ı temsil etmeyi şiar edin: Din, hiç kimsenin tekelinde değildir. Bir Müslüman olarak İslâm’ı yaşayarak temsil etmen gerektiğini hatırından çıkarma.
• Kriz anlarını yönetmeyi öğren: Bulunduğun evde, çarşıda veya iş yerinde gerginlik, tatsızlık, sinir harbi meydana gelebilir. Bunların üstesinden gelebilecek öz güven, cesaret ve soğuk kanlılığı elde et.
• Günlük kısır siyasi çekişmelere girme: Elbette bir tarafın, görüşün veya rengin bulunacaktır. Ama bunu günlük kısır çekişmelere malzeme etme.
• Daima iyi tarafta bulun: İnsan nefsine en ağır gelen durumlardan biri öfkeye hâkim olmaktır ki, Kur’an bu meziyete vurgu yapmıştır.
• İyi olmayı ve iyiliği yaymayı hayat felsefesi edin: Yaptığın iyilikleri, bir ajandaya yazmadan, dillendirmeden gömmeyi ilke edin. Söylenerek yapılan iyiliğin; sel gibi her şeyi götürdüğünü unutma.
• İnfakta bulun: Bir plan dahlinde az da olsa hayır hasenatta bulun.
• Güzel ahlâk üzere yaşamaya çalış: Gıybet, dedikodu, hasetlik, kin, kibir vb. yerilen kötü ahlâka karşı bilinçli ol.
• İnsanları tanımaya ve onları çözmeye çalış: Onların çerçevesinden bakmayı dene, empati kabiliyetini geliştir.
• Kur’an ve Sünnet’ten ilham al: Ayetler ve hadisler hayat felsefen olsun.
• Teenni: Bazı durumlarda, zihindeki düşüncelerin/kanaatin oluşması için zamana ihtiyaç vardır; acele etme, peşin hükümlü olma. Özellikle birisiyle ilk defa görüştüğünde ön yargıyla hareket etme.
• Bulunduğun yerin tarihini öğren, tarihi bilgilerden çıkarımlar yap.
• Irkçılık virüsünü içinden at.
• Hoşgörü, nezaket, sevgi, saygı ve zarafeti hiçbir zaman yitirme.
• Helâl gıda ve helâl lokma hassasiyetini diri tut.
• Alış-veriş yapabilmek için ticaretin kurallarını öğren.
• Her sabah (abdest ve dua) silahını kuşanarak evden öyle çıkmaya çalış.
• Namazları ilk vaktinde eda etmeyi prensip edin.
• Rüşvet, gasp, kul hakkı, rant, talan, gibi haram kaynaklı kazançlardan sakın.
• Yalan beyan, usulsüzlük ve netameli işler gibi şüpheli/şaibeli kazançlara mesafe koy.
• Bir yerden ayrılırken güzel sonla vedalaşmayı ve hayırla yâd edilmeyi öncele.
• İnsanlarla ilişkilerini statü, makam/mevki, mal/mülk gibi dünyevi ârızlara itibar ederek kurma; herkese eşit derecede saygı/sevgiyi göster.
• İçki, kumar, zina, fitne çıkarma, büyü/muska yaptırma gibi büyük günahlara hiç yaklaşma.
• Devlet malını ganimet gibi görme, vebali çok ağırdır.
• Kapına kim gelirse gelsin boş çevirme. Hiçbir şeye gücün yetmiyorsa tatlı dil ve güler yüzle uğurla.
• Her ne iş yapıyorsan hakkını ver, en iyisini çıkarmaya çalış.
• Hayatın bir imtihan olduğunu, verilen nimetlerden hesaba çekileceğimizi unutma.
• Mahremiyet kurallarına hassasiyet göster
• Kıyamet alametlerinden sayılan torpil, tevessül gibi zamanın hastalıklarından medet umma, alın terine, emek vermeyi, emeğe saygı duymayı şiar edin. Emek vermeden elde edilen şey, kısa vadede seni kazançlı çıkarabilir ama ahiretini hüsrana uğratabilir.
• Makam, mevki, para, pul, şöhret gibi insana güç veren hislerle hareket ederek kimseye tepeden bakma. Unutma ki, bir Müslümana tepeden bakmak o kişiye günah olarak yeter.

Yukarıda saydığımız hususları daha da çoğaltabiliriz. Kemal (olgunluk/yetkinlik) Allah’a mahsustur. Maddeleri ne kadar da çoğaltsak, fıtratımız gereği yine eksik taraflarımız olacaktır. Sırf bunlara dikkat edilse bile belirli bir seviyeye ulaşılabilir. Allah’ım bizleri iyilerden eylesin. Âmin.