KAŞGARLI MAHMUT VE DİVAN-I LÜĞAT-İT TÜRK

Kaşgarlı Mahmut ilk Türk Dil bilginimizdir. Ünlü eseri Divan-ı Lügat-it Türk, Türk dilinin ilk sözlüğüdür. Kaşgarlı Mahmut bu sözlüğü, Türkçe sözcüklerin karşısında Arapça anlamlarını yazarak Türkçe‘nin Arapça’dan daha güçlü ve kapsamlı bir dil olduğunu anlatmak ve Araplara Türkçe’yi öğretmek maksadıyla hazırlamıştır. 1072 yılında Türkistan’da yazılmaya başlanmış ve 1075 yılında Bağdat’ta bitirilmiştir. Bugün elimizde bulunan el yazması kitap, Kaşgarlı Mahmut’un kendi el yazması değildir. Şamlı Mehmet adında bir hattat tarafından çoğaltılmış tek kopyadır. Türkçe’mizin en değerli ürünü olan bu tek nüsha İstanbul Milli kütüphanesinde bulunmaktadır. Bu eser ilk defa sadrazam Talat Paşa tarafından 1915 yılında çoğaltılmıştır. Kaşgarlı Mahmut, Karahanlı hükümdar sülalesine mensup bir şehzadedir. Kaşgarlı Mahmut’un eğitimine onun anne ve babası tarafından büyük önem verilmiştir. Kaşgarlı Mahmut, Karahanlı Devleti’nin başkenti Kaşgar’daki “Medrese-i Hamidiye ve Medrese-i Saciye” yüksekokullarında tahsil görmüş, en bilgili âlimlerden ders almıştır. Kaşgarlı, bu yüksekokullarda İslam felsefesi, dil, gramer ilmi, mantık ilmi, tarih, coğrafya, astronomi, tıp ilmi vb. ilim dallarını başarıyla öğrenmiştir. Arap ve Fars dillerini çok iyi bilen bir âlim olarak yetişmiştir. Kaşgar eski çağlardan beri doğu ve batı arasındaki ünlü İpek yolunun çok önemli güzergâhlarından biridir. Kaşgar; Türk, Yunan, İran, Hint ve Çin kültürlerinin ticari ve kültürel münasebetler sebebiyle temas halinde olduğu bir kültür merkeziydi. Kaşgarlı Mahmut’un “Divan-ı Lügat-it Türk “ sözlüğünde 7500’ün üzerinde Türkçe sözlük vardır. Bu sözlük, Türk Milletinin yüceliğini anlatmak, Türk dilinin Arapça’dan geri olmadığını göstermek ve Araplara Türkçe’yi öğretmek amacıyla hazırlanmıştır. Kaşgarlı Mahmut kitabın önsözünde şöyle der. “Ben Hüseyin oğlu Mahmut diyorum ki: Tanrının devlet güneşini Türk burçlarında doğurmuş olduğunu ve onların uçsuz bucaksız mülkleri üzerinde güneşin hiç batmadığını gördüm. Onlara “Türk “ adını Tanrının kendisi verdi. Tanrı dünya milletlerinin idaresini Türklere verdi ve zamanımızın hükümdarlarını hep onlardan seçti, onları üstün kıldı. İnsanların mutluluğu için onları sebep yarattı ve doğrulukta onlara her zaman yardımı oldu.” Kaşgarlı Mahmut diyor ki;  yüce peygamberimiz Hz. Muhammed, “Türk dilini öğreniniz, çünkü onların hâkimiyeti çok uzun sürecektir” buyurmuşlardır. Kaşgarlı Mahmut, Türk Milletinin Kutlu bir millet olduğuna inanan, gönlü Türklük sevgisiyle dolu, zihni Türk Milletinin ve Çeşitli Türk Boylarının, Türkçe’nin ve çeşitli kollarının, Türk düşüncesinin ve yaşayış tarzının, Türk efsane ve destanlarının, nihayet Türk ülküsünün bilgi ve sevgisi ile donanmış bir Türk milliyetçisi idi. Kaşgarlı Mahmut’un çizdiği ve Türk dünyasını Türklerin yayıldığı bölgeleri gösteren ilk ve en değerli harita budur. Bu bakımdan da bu eser Türk Milletinin kültür ve dil tarihinin zengin bir hazinesidir, Türk Milletinin ansiklopedik bir şaheseridir. Bu nedenle, Kaşgarlı Mahmut’u da Türkoloji’nin kurucusu olarak kabul etmemiz gerekmektedir. Bize bu büyük kültür hazinesini bırakıp, Türklük bilincinin gelişmesini sağlayan Kaşgarlı Mahmut’u rahmetle anıyorum. Ruhun şad olsun. Uygurlu Türk Şair Hogursur Altun’un 6. yy.da yazdığı bir şiirle makalemi bitiriyorum.   “TURA ŞARKISI”   Çoğay dağlarından eteğin boylayıp, Turalar nehri çok dalgalı akar. Gökyüzü tutuşup yeşil otlakla, Geniş bir sahayı kucaklayıp yatar.   ****   Ne kadar lekesiz, sonsuz gökyüzü, Vadiler bucaksız görünmez ucu. Rüzgârlar eserse otlar eğse baş, Görünür at, sığır ve koyun kuzu.