Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı (İlk Türk Filmi)

Bu yıl; Türk Sinemasının 100. yılının kutlanışı ve 33. İstanbul Film Festivalinin başlamasıyla birlikte, ilk Türk Filminin ne zaman ve hangisi olduğunu hep birlikte öğrenmiş olacağız. 1888 yılında İstanbul’da doğan, İstanbul Dar-ül Fünun’un fizik-kimya bölümüne giren,  Türkiye’de sinemaya olan ilginin artmasıyla birlikte, dahiliye müdürlüğü yaptığı okulda öğrencilere sinemayı tanıtan ve öğreten dersler vermeye başlayan Fuat Uzkınay; Osmanlı ordusunda yedek subay olarak askerliğini yaparken 14 Kasım 1914 tarihinde “Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı”’nı 150 metrelik filme çekerek, Türk sinemasında ilk kez film çeken kişi olmuştur. Bunu da sinema tutkunu Fuat Uzkınay, hem de mucize sayılabilecek bir şekilde yaptı. Uzkınay, o güne kadar bir kez bile film çekme aygıtını kullanmamıştı. O, sadece ustası Weinberg'den projeksiyon makinesinin nasıl kullanılacağını öğrenmiştir. Hemen oracıkta, Avusturyalı teknisyenlerden bu aleti kullanmayı öğrenmiş ve Türk sinema tarihinin ilk belgeselini çekmiştir. Ayastefanos'daki Rus Abidesinin Yıkılışı, Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girdiği yıl çevrilen, Türk sinema tarihinin bilinen ilk filmi ve senaryosudur.  Filmdeki tüm olay Ayastefanos'taki (Yeşilköy) Rus anıtının yıkılışıdır. Lumierre kardeşlerin sinema tarihine ilk film olarak geçen ve sinemanın doğuşu kabul edilen trenin gara girişinin Türk versiyonudur. Filmin hiçbir kopyası günümüze ulaşamamıştır, bu yüzden filmin hiç var olmadığına dair şüpheler de mevcuttur. Dünya Savaşı başladığında ve Rusya'ya savaş açıldığında 1877-1878 yenilgisinin anısını taşıyan ve Ruslar tarafından zorla yaptırılan bu yapıt 14 Kasım 1914 tarihinde yıkıldı. Yıkıma ilişkin yazılı kaynaklardan son derece görkemli bir yapı olduğu, binanın iç yüzünde savaşta ölen askerlerin adlarının işlendiği nişlerin sıralandığı, kemiklerin mahzenlere doldurulmuş olarak korunduğu, rahip ve muhafızlar için özel hacimlerin düzenlenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Yıkım, on iki kagir ayak tarafından taşındığı belirtilen son platforma yerleştirilen tahrip kalıplarıyla gerçekleştirilmiştir. Yıkımdan önce, çanlar indirilmiş ve Askeri Müze'ye gönderilmiş, binadaki eşya polis müdüriyetine teslim edilmiştir. Bunlar arasında bilinen en önemli parça, yapının pirinç ve altın yaldızlı maketidir. İkona ve benzeri dini eşyalar Rus rahiplere verilmiştir. Türk sinemasının doğum günü, ülkenin 1. Dünya Savaşı’nın karmaşasıyla boğuştuğu döneme rastlamaktadır. 1914 yılında siyah-beyaz olarak çekilen belgesel filmin; Yönetmen ve Görüntü Yönetmeni: Fuat Uzkınay, Yapımcı: Sigmund Weingberg -Osmanlı Ordusu. Aslında ilk çekilen Türk filmi “Himmet Ağa’nın İzdivacı” olsa da filmin oyuncuları, çekimler sırasında savaştan dolayı askere alındığından çekimler yarım kalmış ve o süre içinde Ayastefanos’taki Rus Abidesi’nin Yıkılışı çekilerek gösterime girmiştir. Bu yüzden “Ayastefanos’taki Rus Abidesi’nin Yıkılışı” filmi, ilk Türk filmi olarak kabul edilir. Fuat Uzkınay’da, ilk Türk sinemacısı olarak sinema tarihimizde yerini almıştır.